بزرگنمايي:

پیام خراسان - به گزارش ؛ شهرداری‌ها، مهم‌ترین نهاد‌های عمومی کشور هستند که هم حجم درخور توجهی از وظایف روی دوششان است و هم بخش مهمی از منابع بخش عمومی را در اختیار دارند. مجموع بودجه پنج کلان‌شهر پرجمعیت ایران در سال 1402، یعنی تهران، مشهد، اصفهان، شیراز و تبریز روی هم 8 درصد بودجه عمومی دولت است؛ همین عدد به‌ظاهر ساده نشان می‌دهد که هر ناترازی، عیب و ایراد در بودجه این نهاد که به‌طور مستقیم و بیش از هر سازمان دیگری با مردم ارتباط دارد، می‌تواند دولت را دچار مشکل و وظایف محلی آن را با اخلال روبه‌رو کند.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
برای همین هم مجلس و دولت در سال‌های اخیر بودجه کلان‌شهر‌ها را با دقتی بیشتر از قبل بررسی و دنبال می‌کنند و حالا مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در جدیدترین گزارشش، به بررسی بودجه سال گذشته پنج کلان‌شهر پرجمعیت کشور پرداخته است؛ گزارشی که داده‌های جالبی از وضعیت بودجه این کلان‌شهر‌ها را در دل خودش دارد، از سهم 30 درصدی استقراض و 46 درصدی درآمد در تأمین منابع بودجه عمومی شهرداری مشهد تا کمک ناچیز دولت به شهرداری کلان‌شهرها.
کلان‌شهر‌ها چطور انتخاب می‌شوند؟ برای اینکه تصویر بهتری از بودجه کلان‌شهر‌های کشور داشته باشیم، باید اول سراغ این موضوع برویم که اصلا متر و معیار اضافه‌شدن یک شهر به فهرست کلان‌شهر‌ها چیست؟ با وجود فهرست بلندبالایی که از معیار‌های انتخاب یک کلان‌شهر وجود دارد، جمعیت هنوز هم اولین و مهم‌ترین شاخص برای واردشدن یک شهر به فهرست کلان‌شهرهاست. شورای عالی معماری و شهرسازی سال 1388 اعلام کرد که منطقه کلان‌شهری، شهر‌ها و مجموعه‌های شهری با جمعیت شهر مرکزی بالای یک‌میلیون نفر هستند. 
با این معیار، هشت شهر در ایران کلان‌شهر به‌شمار می‌آیند و از این تعداد پنج شهر تهران، مشهد، اصفهان، تبریز و شیراز پرجمعیت‌ترین کلان‌شهر‌های کشور هستند که به خاطر این جمعیت و حجم زیاد کارها، بودجه بزرگ‌تری هم از سایر کلان‌شهر‌ها دارند. برای همین موضوع و البته تأثیرگذاری اتفاقات مالی در این پنج شهر بر سایر جنبه‌های حکمرانی، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، سراغ بررسی بودجه آنها رفته است.
تعادل در بودجه‌ها رعایت شده است؟ کاهش ناترازی‌ها و تعادل‌بخشی به بودجه، یکی از کشمکش‌های همیشگی در مدیریت شهری است و کم پیش می‌آید که شهرداری‌ها و شورا‌های شهر در این موضوع با هم دچار مجادله نشوند. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تراز عملیاتی، یعنی همان درآمد-هزینه، در شهرداری پنج کلان‌شهر کشور مثبت است که اصفهان با 45 درصد بیشترین و مشهد با 19 درصد، کمترین تراز عملیاتی را دارد.
در تراز سرمایه‌ای که یک بخش آن واگذاری و فروش اموال و به‌ویژه اموال غیرمنقول شهرداری و بخش دیگر آن تملک دارایی‌های سرمایه‌ای است، تراز همه شهر‌ها منفی است و بیشترین تراز منفی را با 55 درصد اصفهان دارد و کمترین را با 29 درصد مشهد. ذکر این نکته خالی از لطف نیست که تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در شهرداری‌ها منجر به اجرای پروژه‌های عمرانی می‌شود و سرمایه فیزیکی در مالکیت شهرداری را افزایش می‌دهد. 
یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که در بودجه شهرداری‌ها باید حتما تراز باشد، تراز مربوط به دارایی‌های مالی است که با دریافت وام، انتشار اوراق مشارکت و فروش سهام شرکت‌های متعلق به شهرداری و... طبقه‌بندی می‌شود و این هنر مدیریت شهری است که سند بودجه را بدون افزایش بدهی تنظیم کند و ترازش در این بخش صفر باشد.
تهران، تبریز و شیراز کمی تا قسمتی در این بخش موفق هستند و توانسته‌اند دست‌کم بودجه را طوری تنظیم کنند که سطح بدهی را افزایش ندهند، اما درصد تراز دارایی‌های مالی در مشهد و اصفهان به‌ترتیب مثبت 10 و 11 درصد است. مثبت بودن این تراز نشان می‌دهد که مدیریت شهری در این دو شهر بیش از میزانی که بدهی داشته استقراض داشته اند و احتمالا بخش درخور توجهی از اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای را از طریق واگذاری دارایی مالی تأمین کرده‌اند.
بودجه سال 1402 کلان‌شهر‌ها چقدر بوده است؟ مجموع بودجه پنج شهر تهران، مشهد، اصفهان، تبریز و شیراز روی هم به 198 هزار میلیارد تومان می‌رسد که از این عدد 94 هزار و 500 میلیارد تومان سهم بودجه شهرداری تهران است و 40 هزار میلیارد تومان بودجه شهرداری مشهد است،
22 هزار و 300 میلیارد تومان از این عدد متعلق به شهرداری اصفهان است و دو شهر تبریز و شیراز هم در سال گذشته به ترتیب بودجه 17 هزار میلیاردی و 23 هزار میلیاردی را تصویب و محقق کردند.
اعداد و ارقام بودجه کلان‌شهر‌ها نشان می‌دهد که تهران تقریبا چهاربرابر دیگر شهر‌ها بودجه مصوب دارد و بودجه‌ای که شورای شهر مشهد برای شهرداری تصویب کرده، بیش از دوبرابر سه شهر دیگر است که البته با حجم پروژه‌ها، اقدامات و اتفاقاتی که در کلان‌شهری مثل مشهد دارد رخ می‌دهد، تصویب و اجرای بودجه 40 هزار میلیارد تومانی دور از ذهن نیست.
اگر بخواهیم کمی دقیق‌تر متوجه حجم و ابعاد بودجه این کلان‌شهر‌ها شویم، باید آن را با بودجه عمومی دولت مقایسه کنیم که متوجه می‌شویم، بودجه عمومی شهرداری این پنج کلان‌شهر تقریبا 8 و 2 دهم بودجه عمومی دولت است و نسبت به سال گذشته حدود یک‌درصد رشد داشته است، هرچند از رکورد 9 و 8 دهم سال 1399 فاصله زیادی دارد.
منابع بودجه عمومی شهرداری‌ها از کجا تأمین شد؟ درآمدها، منابع حاصل از واگذاری دارایی سرمایه‌ای و منابع حاصل از واگذاری دارایی مالی تنها منابعی که هستند بودجه عمومی مدیریت شهری را تأمین می‌کنند. در بودجه سال 1402 پنج کلان‌شهری که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی گزارش بررسی آن را منتشر کرده است، درآمد بخش اصلی منابع بودجه عمومی شهرداری‌هاست. 
براساس گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر کرده، 84 درصد از منابع بودجه عمومی شهرداری تهران از درآمد است و بعد از این شهر، اصفهان دومین شهری است که با 71 درصد بیشترین بخش منابع بودجه‌اش را درآمد‌ها تشکیل می‌دهد. تبریز و شیراز هم به ترتیب با 65 درصد و 57 درصد در رده بعدی قرار می‌گیرند. اما از 100 درصد منابع بودجه عمومی شهرداری مشهد، فقط 46 درصد به درآمد‌ها اختصاص دارد که این عدد در بین کلان‌شهر‌های این فهرست از همه کمتر است.
دومین آیتمی که بودجه عمومی مدیریت شهری را تأمین می‌کند، واگذاری دارایی سرمایه‌ای است یا همان فروش ملک و املاک و تأسیسات و... در دست شهرداری‌هاست. تبریز و شیراز رکوردداران تأمین بودجه عمومی در این بخش هستند و مشهد هم در رتبه سوم قرار می‌گیرد. خسیس‌ترین شهرداری‌ها هم در واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای، اصفهان و تهران هستند و مشخص است که مدیریت شهری در این دو شهر حساب چندانی روی این موضوع باز نکرده است.
اما روش‌های استقراضی، مثل وام و انتشار اوراق قرضه و مشارکت یا همان واگذاری دارایی مالی، یکی دیگر از منابع تأمین‌کننده بودجه عمومی شهرداری‌هاست که معمولا مدیریت‌های شهری به دلیل بدهکارشدن خیلی سراغ این مورد نمی‌روند، مگر اینکه مجبور شوند. تهران و تبریز در این مورد سرآمد شهرداری‌های کلان‌شهر‌ها هستند و درصد استقراضشان زیر 10 درصد است و شیراز و اصفهان بعد از این دو شهر با درصد استقراض 15 و 16 درصدی در رده بعدی قرار می‌گیرند. شهرداری مشهد ولی از این نظر رکورددار است و تقریبا 30 درصد از بودجه عمومی شهرداری مشهد در سال گذشته از طریق واگذاری دارایی مالی یا همان استقراض تأمین شده است.
وام یا انتشار اوراق؟ تنها راهی که برای تأمین بودجه از طریق واگذاری دارایی‌های مالی جلو پای شهرداری‌ها قرار دارد، وام و انتشار اوراق مشارکت و قرضه است. از 30 درصد سهم واگذاری دارایی‌های مالی در شهرداری مشهد، 8 درصد متعلق به اوراق مشارکت است و 22 درصد هم سهم وام‌هایی است که شهرداری مشهد از بانک‌های مختلف گرفته است. شهرداری تهران هم که فقط 7 درصد از بودجه عمومی‌اش با واگذاری دارایی‌های مالی تأمین شده، سهم وامش تنها یک‌درصد است و جای خالی 6 درصد دیگر با اوراق مشارکت پُر شده است.